1.1. Lí do chọn đề tài.

Ở bậc Tiểu học, trong nhiều môn các em được học, Tiếng Việt là môn khoa học có vai trò quan trọng. Đây là môn học chiếm nhiều tiết học nhất trong một tuần (8 tiết/tuần). Môn Tiếng Việt ở Tiểu học được chia thành nhiều phân môn, mỗi phân môn có mục đích và nhiệm vụ riêng, song đều tập trung phát triển bốn kĩ năng: nghe, đọc, nói, viết cho học sinh thông qua hoạt động giao tiếp. Trong môn Tiếng Việt, phân môn Tập làm văn là phân môn thực hành tổng hợp, vận dụng các tri thức, kĩ năng của nhiều phân môn khác. Đây là môn học có vị trí quan trọng trong việc xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa. Thông qua phân môn này, học sinh không những được rèn luyện bốn kỹ năng Tiếng Việt nói chung mà còn được bồi đắp tư tưởng, tình cảm, biết yêu cái đẹp, ghét cái xấu xa, giả dối, sống có lòng nhân ái, đoàn kết, yêu thương, có tinh thần trách nhiệm…Hơn nữa, với khả năng nhận thức và hiểu biết còn non nớt của học sinh Tiểu học, phân môn này còn góp phần quan trọng trong việc hoàn thiện và nâng cao các kĩ năng sử dụng Tiếng Việt cho các em.

Khi làm Tập làm văn, học sinh phải huy động tổng hợp kiến thức Tiếng Việt để viết đúng chính tả, dùng từ chính xác, đặt câu đúng ngữ pháp, và diễn đạt mạch lạc nhằm đạt yêu cầu của từng kiểu bài. Không những thế, các em còn phải huy động năng lực quan sát, trí nhớ, vốn sống và khả năng tư duy của mình để làm được một bài văn đạt hiệu quả. Dạy Tập làm văn là dạy cho học sinh thực hành nói, viết, tức là tạo cho các em khả năng tạo lập văn bản, giúp các em có khả năng thực hành giao tiếp. Vì vậy, việc rèn kĩ năng làm văn cho học sinh là rất quan trọng.

Năm học 2022 – 2023, tôi được nhà trường phân công chủ nhiệm lớp 3D. Vốn là một giáo viên Toán bậc THCS được cấp trên điều động, thuyên chuyển về dạy Tiểu học, trong thời gian đầu, tuy còn nhiều bỡ ngỡ, nhưng bằng lòng yêu nghề, yêu trẻ, bản thân tôi đã kịp thời nắm bắt chương trình, học hỏi phương pháp dạy học từ đồng nghiệp để giảng dạy học sinh hiệu quả. Tuy thời gian làm quen với chương trình Tiểu học chưa nhiều, nhưng qua thời gian công tác gần hai năm, tôi nhận thấy học sinh lớp 3 tôi chủ nhiệm nhiều em còn lúng túng khi làm văn. Với khả năng của các em, trong chương trình, đề văn mới dừng ở viết đoạn kể, tả hoặc điền vào văn bản theo mẫu in sẵn nhưng học sinh vẫn chưa có kĩ năng điền thông tin; đoạn văn hình thức chưa đạt, lỗi chính tả, lỗi câu nhiều; nội dung chưa đảm bảo, thiếu logic… Với các em, viết Văn đúng đã khó chứ chưa nói đến viết hay.

Xuất phát từ thực tế giảng dạy môn Tiếng Việt nói chung mà đặc biệt là phân môn Tập làm văn lớp 3 nói riêng, bản thân tôi không khỏi băn khoăn, trăn trở, tìm cách tháo gỡ những vướng mắc trong làm văn cho các em. Qua giảng dạy các kiểu bài, nghiên cứu, đúc rút kinh nghiệm, tôi mạnh dạn chia sẻ cùng đồng nghiệp “Một số biện pháp trong rèn kĩ năng viết đoạn văn kể, tả ngắn cho học sinh lớp 3 “

1.2. Mục đích nghiên cứu.

Khi thực hiện đề tài này, bản thân tôi mong muốn chia sẻ một kinh nghiệm nhỏ trong dạy kiểu viết đoạn văn kể, tả …cùng đồng nghiệp.

Giúp học sinh nắm được các kĩ năng làm văn, đặc biệt là văn miêu tả, kể chuyện. Giúp các em biết vận dụng kiến thức tổng hợp từ phân môn Tiếng Việt và kiến thức xã hội, vốn sống, tư duy… để thực hành làm văn hiệu quả.

Rèn cho học sinh kĩ năng giao tiếp, thể hiện nhận thức, suy nghĩ của mình trước thực tế .

Xác định chính xác hơn trình độ, năng lực học tập môn Tiếng Việt của học sinh nói chung, năng lực viết đoạn văn nói riêng.

Tìm nguyên nhân và cách khắc phục những khó khăn, cản trở chất lượng học tập môn Tiếng Việt của học sinh, từ đó đưa ra những quyết định cho các giai đoạn và hoạt động dạy – học tiếp theo: Điều chỉnh, hỗ trợ trên các phương tiện, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học…

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

Tôi tập trung nghiên cứu biện pháp rèn kỹ năng viết đoạn văn kể,tả ngắn cho học sinh lớp 3.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

Để thực hiện sáng kiến này, tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết: nghiên cứu các tài liệu lí luận dạy học, tâm lí học và tài liệu khoa học có liên quan đến đề tài, đặc biệt là nghiên cứu kĩ nội dung chương trình Tập làm văn lớp 3, nhất là phần văn viết đoạn kể, tả.

Phương pháp điều tra khảo sát tình hình thực tế dạy và học Tập làm văn của giáo viên và học sinh trường TH Quảng Phú;

Phương pháp so sánh, phân tích, thống kê, xử lí số liệu,…

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Ngay từ cuốn Giáo trình phương pháp giảng dạy của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội viết năm 1963, các tác giả đã nhấn mạnh tính chất thực hành của phân môn Tập làm văn. Nhưng nói như cố giáo sư Tôn Thất Tùng: “Lời tuyên bố về lí thuyết thì dễ nhưng thực thi nó thì khác đi”. Một phần do chưa tinh thông lí thuyết trên cơ sở những hiểu biết khoa học xác đáng, một phần là do tính chất phức tạp, mới mẻ của công việc thực hành. Dạy lí thuyết, nói lí thuyết thì hầu như không khó khăn, nhưng vận dụng lí thuyết vào thực tiễn thì bao giờ cũng là quá trình thử thách nỗ lực và trình độ ứng dụng của người thực hành.

Xét cả quá trình dạy môn Tiếng Việt trong nhà trường TH thì Tập đọc có nhiệm vụ cung cấp kiến thức văn học, đặc biệt là hình thành những kiến thức khái quát về văn học; luyện từ và câu nhằm giúp học sinh có kĩ năng viết đúng chính tả, dùng từ chính xác, đặt câu đúng ngữ pháp…Việc rèn kĩ năng thông qua các phân môn đó dù sao cũng mang tính chất bộ phận. Chỉ đến công đoạn làm văn, học sinh mới được thực hành tổng hợp, tổng hợp về kiến thức và tổng hợp về kĩ năng. Với làm văn, kiến thức chung và kiến thức văn học của học sinh mới thực sự được củng cố và phát triển lên một bước cơ bản về chất, kiến thức lẻ tẻ được hệ thống hóa, phạm trù hóa, kiến thức “chết” trở thành kiến thức “sống”, kiến thức tản mạn trở thành kiến thức định hướng, thao tác và kĩ năng văn học lẻ tẻ, bộ phận được huy động tổng lực qua quá trình làm văn. Do đó, rèn kĩ năng làm văn cho học sinh nói chung và văn kể, tả ở lớp 3 nói riêng là quá trình thực hành thu nhận kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo.

Chương trình Tiếng Việt 3 nêu rõ chuẩn kiến thức, kĩ năng viết đoạn văn, văn bản bao gồm những nội dung sau:

– Viết đoạn văn kể và tả ngắn theo gợi ý.

– Điền vào giấy tờ in sẵn; viết đơn, viết báo cáo ngắn theo mẫu; viết bức thư ngắn, rình bày phong bì thư.

– Chuẩn của kĩ năng viết đoạn văn, văn bản được quy định trong Chương trình là:

– Biết viết đơn, viết tờ khai theo mẫu; biết viết thư ngắn để báo tin tức hoặc hỏi thăm người thân.

Viết được đoạn văn kể, tả đơn giản (6-8 câu) theo gợi ý.

– Trong  sách Tiếng Việt 3, nội dung rèn kĩ năng viết đoạn văn, văn bản với nội dung dạy học chủ yếu là:

– Viết văn bản đơn giản, thông thường để phục vụ học tập và đời sống hàng ngày. Nội dung này bao gồm các kiểu bài tập sau:

+ Điền vào giấy tờ in sẵn.

+ Viết một số giấy tờ theo mẫu.

+ Viết thư.

+ Ghi chép sổ tay.

– Viết đoạn văn kể, tả ngắn về người thân, gia đình, trường lớp, quê hương, lễ hội, hoạt động thể thao – văn nghệ,…( Ví dụ: tiết 8 Tập làm văn –trang 68/sách Tiếng Việt 3 tập 1: Viết 5-7 câu kể về một người hàng xóm mà em qúy mến; tiết 22 Tập làm văn –trang 38/ sách Tiếng Việt 3 tập 2: Viết một đoạn văn 5 đến 7 câu kể về người lao động trí óc mà em biết,..)

Trong những nội dung trên thì nội dung viết đoạn văn kể, tả ngắn là nội dung mà tôi quan tâm, nghiên cứu. Trong chương trình tập làm văn lớp 3 nội dung này có các tiểu loại sau:

2.2. Thực trạng của vấn đề.

– Thuận lợi:

Ban giám hiệu nhà trường sát sao với chuyên môn, quan tâm tổ chức các chuyên đề nâng cao năng lực sư phạm và đổi mới phương pháp dạy học cho giáo viên nhà trường. Trong đó nhà trường đặc biệt chú trọng đến việc tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn với những nội dung thiết thực, cần thiết với giáo viên như: phương pháp dạy Tập làm văn, dạy học dựa vào năng lực học sinh,…

Khó khăn:

Trường đóng trên địa bàn dân cư thuần nông, môi trường giao tiếp của học sinh không rộng nên kĩ năng giao tiếp của học sinh chưa tốt, vốn từ ít.

2.2.1. Đối với giáo viên:

– Thuận lợi:

Bản thân tôi đã có thâm niên công tác, có năng lực chuyên môn, giàu lòng yêu nghề, mến trẻ. Với tinh thần ham học hỏi, sự cầu thị cao, lại được ban giám hiệu và các các đồng nghiệp nhà trường nhiệt tình giúp đỡ, tôi đã nhanh chóng làm quen với chương trình dạy học mới. Tôi say mê học hỏi, nghiên cứu, tìm ra phương pháp dạy học đơn giản, dễ hiểu phù hợp với học sinh lớp 3 với mong muốn nâng cao chất lượng đại trà, làm nền móng cho các lớp 4, 5 và chuẩn bị cho học sinh vào THCS.

– Khó khăn:

Là giáo viên THCS, lại là giáo viên dạy Toán được điều chuyển xuống dạy Tiểu học, trong thời gian đầu, bản thân tôi không khỏi lúng túng trước sự nhận thức còn non nớt của học sinh. Đồng thời lại vừa phải tiếp cận đối tượng dạy học mới, vừa làm quen với phương pháp dạy học mới, quả là những khó khăn không nhỏ đối với tôi nói riêng và nhiều đồng nghiệp như tôi nói chung.

2.2.2. Đối với học sinh:

– Thuận lợi:

Học sinh ngoan, ham học. Các em đã được làm quen với kiểu bài viết đoạn văn kể, tả ở lớp 2 và bước đầu đã tập viết được đoạn văn ngắn với dung lượng khoảng 3 đến 4 câu. Đa số các em có ý thức học tập tốt, tích cực trả lời câu hỏi, sáng tạo trong viết đoạn, có ý thức tự bổ sung kiến thức, chủ động làm các đề văn.

Học sinh được học tập theo mô hình 2 buổi/ngày nên giáo viên có thời gian quan tâm đến các đối tượng học sinh nhiều hơn.

– Khó khăn:

Tuy nhiên, qua thực tế dạy học, tôi thấy kĩ năng viết đoạn văn của nhiều học sinh còn hạn chế. Đứng trước một đề văn các em không xác định được yêu cầu của đề bài, không biết đó là dạng văn gì, từ đó khó có thể xác định và tìm được hướng đi của bài, thậm chí các em chỉ làm qua loa, đại khái cho xong, có em còn làm lạc đề hoặc bài làm thiếu ý, câu văn lủng củng, đoạn văn thiếu mạch lạc. Cá biệt một số em không cần suy nghĩ cách làm, khi giáo viên giao đề văn thì ngay lập tức đi tìm  sách tham khảo để xem, để chép hoặc cứ viết theo ý thích của mình không cần biết đúng hay sai. Nhiều em khi viết đoạn còn chưa biết chấm câu khi kết thúc câu, chưa biết dùng dấu phấy để ngăn cách những bộ phận cùng chức vụ ngữ pháp, lỗi chính tả cũng còn nhiều…. Bên cạnh đó, một bộ phận học sinh còn lười học, ý thức học tập chưa cao nên trước đề văn có khi còn bỏ giấy trắng hoặc viết được một hai câu tối nghĩa. Điều đó làm ảnh hưởng đến chất lượng học tập nói chung, môn Tiếng Việt nói riêng.

Từ thực tế công tác, qua dự giờ các đồng nghiệp và qua các buổi sinh hoạt chuyên môn, tôi nhận thấy việc rèn luyện kĩ năng viết đoạn văn kể, tả cho học sinh lớp 3 là một kiểu bài khó. Về kiến thức chưa hẳn là khó nhưng trình độ nhận thức của các em còn non nớt, vốn sống ít và đang trong thời kì tập làm văn. Ngay một số em nghe cô đọc chép chính tả còn chưa chép kịp và viết chưa đúng chính tả, chưa nói đến việc thực hành sáng tạo là viết đoạn. Do vậy, việc dạy cho các em biết làm văn đã khó, dạy làm sao cho các em sáng tạo được một đoạn văn hay lại càng khó hơn. Nhiều giáo viên cũng không thích dạy các tiết tập làm văn bằng các tiết Tập đọc và các tiết Luyện từ và câu nên ít thầy cô chọn các tiết hội giảng, tiết chuyên đề ngoại khóa về Tập làm văn. Thậm chí ngay trong kì thi giáo viên giỏi các cấp các thầy cô cũng ngại dạy tiết Tập làm văn.

Xuất phát từ những thuận lợi và khó khăn trên, nhận thấy nhiệm vụ của người giáo viên dạy Tiếng Việt không chỉ cung cấp cho các em những kiến thức cơ bản trong  sách giáo khoa, theo phân phối chương trình mà còn phải rèn cho các em kĩ năng thuần thục làm các kiểu bài kể, tả dưới hình thức một đoạn văn ngắn, giúp các em biết sử dụng tiếng mẹ đẻ thuần thục, linh hoạt; biết nói, viết ra những gì mà tâm hồn ngây thơ của mình cảm nhận được, bước đầu có kĩ năng làm văn, nên ngay sau khi nhận lớp, từ đầu tháng 9 tôi đã tiến hành ra đề văn mà các em đã được làm quen ở lớp 2 với đề văn: Hãy kể về gia đình em bằng một đoạn văn ngắn (khoảng 5 đến 7 câu) để khảo sát năng lực của các em.